- राजिव कुमार पटेल /
लाेक आस्थाकाे महान पर्व छठ पूजा भावना हो, यो एउटा माध्यम हो । आफसी मतभेद भुलाएर पुरै परिवारलाई एक जूट गर्ने । हरेक साल दिपावलीको छैटौ दिन अस्ताउँदै सूर्यको अगाडि नतमस्तक भइन्छ अनि अघिलाे दिन युग्दै गरेको सुर्यलाई अर्घ दिने गरिन्छ ।
छठ माताको हुन् ? यसको बारेमा अलग अलग धारणाहरु छन् । पुरानमा नौं रात्रमा पुजने माँ कतियागीलाई नै छठ माता भनिने गरिन्छ । अनि सनातन धर्ममा उनलाई भगवान विष्णुको मानस पुत्री मानिएको छ, यो पुजा कहिले सुरु भएको थियो ठीकठाक भन सकिन्दैन तर यस्तो उलेख भेटिन्छ कि महाभारत कालमा द्रोपती छठ माताको पूजा गर्ने गर्थिन् । सुर्य पुत्र कर्ण पनि छठ पुजा गर्ने गर्थें ।
यस्तो पढ्नमा आउँन्छ की कर्ण सूर्य कै पुत्र थिए । सूर्यको उपासना र पिताको उपासना कर्णकाे लागि एउटै अर्थ थियो । हामी पनि सुर्यलाई पिता नै मान्ने गर्छाैं । त्यसैले हाम्रो भित्रपनि एउटा कर्ण स्वास लिदै छ । म र तपाइँ पनी एउटा कर्ण कै छाया हौ । छठ पूजामा जब हामी सुर्यलाई आफ्नो प्रणाम नी बेतित गर्छौ तब त्यो आदर एउटा भक्त एउटा भगवानलाई मात्र दिराखेको छन, एउटा सन्तान आफ्नो पितालाई पनि दिराखेको छ । त्यसैले छठ पूजा मात्र एउटा उत्सव हैन हजारौं वर्ष पुरानो एउटा सम्बन्धकाे मनध घोसणा हो ।
यो संसार जानोस कि हामी सूर्यको जस्तो तपन पनि जान्छौ र सूर्यको जस्तो चम्कन पनि । जब बेलुका आमाको साथ टाउकोमा फलले सिंगारिएका दौरा लिएर जाँदै गर्दा येस्तो लाग्छ । छठ माता मूर्तिमा होइन आमाको अनुहारमा आएर बस्नु भएको छ । तपाई त्यो अनुभव गर्न सक्नु हुन्छ । यदि अनुभव गर्न सक्नु हुन्छ भने थाह हुन्छं छठ हो के ? यदि वास्तविक छठ देख्नु छ भने ४ दिनको लागि आउनु होस मधेश । जब छठ पूजा मनाइन्छ तपाईंलाई छठ के हो थाहुन्छ । जब बिहान ५ बजे आमा नदीमा उभेर सूर्य भगवानलाई अर्घ दिदै हुन्छिन् अनि उनको आँखा उनको छोराछोरीको पर्खाइमा घुम्दै बस्छ कि छोराछोरी आएर सुपली समाती हाल्छन ।
आमाको आँखामा आफ्नो सन्तान प्रतिको त्यो मर्म बुझ्न सक्नुहुन्छ । छठकाे ४ दिन के हुन्छ यो उहाँलाई बताउनु जरूरी छैन । जो आफ्नो जरसंग जुधनु भएको छ तर उनलाई जान्न जरुरी छ जसको जर टुटी सकेको छ । एक चोटि सोचौँ त अगाडि बढ्नुको अन्धो दौडमा हामी कति पछाडि गइसकेका छौ । आफ्नो सचलाई झूटो मान्छौ र अरुको झुटोलाई सच । मोडर्न हुनुको मतलब मुर्ख हुनु कतै पनि हैन् । विश्वास मनानुस आफ्नो संस्कृतिसँग, आफ्नो ग्रहन्थसंग, आफ्नो पूर्वजसँग अलग भयौं भनें हामीमा र एउटा किलामा बाँधिएको जनावरमा केही अन्तर हुँदैन ।
छठको परम्परा हो के अनि किन म भन्दैछु कि संसारमा येस्तो परम्परा छैन । सायद हजुर हरुको सुतेको जरा जागी हालोस । छठको पहिलाे दिनलाई भनिन्छ ‘नहाएखाए’ पुरै घरलाई सरसफाइ गरिन्छ अनी घरको सबै मान्छेलाई सुट्युक खाना दिइन्छ । छठको दाेस्राे दिनलाई ‘रसियाव भनिन्छ’ त्यो दिन प्रसाद बनाइन्छ ( रोटी, खिर, दुधपुवा) अनि तेस्राे दिन छठ हुन्छ ।
आमाको हातले बनाएको त्यो मधुरो आचमा ठेकुवा, बजारको कुनै पनी मिठाईसँग तुल्ना गर्न मिल्दैन, ठेकुवा हाम्रो लागी प्रसाद होईन, त्यो हाम्राे लागि अमृत समान हुन्छ । जहाँ पूरा संसार उग्दै गरेको सूर्यलाई मात्र पूजा गर्छन् त्यो संसारमा एउटा येस्तो समाज पनि छ जो छठमा अस्ताउँदै गरेको सुर्यलाई पनि पूजा गर्छन् ।
हाम्रो लागि पश्चिममा अस्तउँदै सूर्य त्यतिनै सरधा हुन्छ जति पूर्वमा उदय हुँदै गरेको सूर्य । किनकी सूर्य भगवान हुन् अनी दिसा बदली हाल्दा हाम्राे भगवान प्रतिको भाव बदलिहालदैन । आमा बेलुका आस्ताउँदै गरेको सूर्यलाई पूजा गर्दै बताउनु हुन्छ जीवनमा अस्ताउन नियती हो । अनि बिहान उदाउँदै गरेकाे सूर्यलाई अर्घ दिदै बताउनु हुन्छ जो डुब्छ त्यो उग्छ जरूर ।
त्यो छठको घाटमा आमाले गाएकाे त्यो छठको गित, दुनिया भरीको गित संगीत फिका परी हाल्छन जब आमाहरु आफनो सन्तानको लामाे उमेरको कामना गर्दै एकै सवरमा गाँउदै भन्छिन् “कि काचही बासके बहाङ्गिया बहाङ्गी लचकत जाए” । बिना कुनै ब्याकग्राउन्ड म्युजिककाे सबै भन्दा लाेकप्रिय गित हुने गर्छ, त्यो जतिको करुन, संवेदनशिल यति मनको छूने त्यति भावनासँग जुडेको गीत सायद नै कुनै होला हाम्रो लागि ।
छठ पूजाको लागि सानाे बच्चा देखि लिएर घरको बूढो मान्छे सबैमा त्यति नैं हर्स र उलास हुन्छ किनकि यो हाम्रो लागि पर्व होइन हाम्राे भावना हो, हाम्रो कानकानमा दौरिन्छ छठ । छठको घाटमा न कुनै आफ्नो हुन्छ न कुनै पराएँ, न कुनै जातपात न कुनै छुवाछुत, न कुनै उचनिच सबै मान्छे बेदि/छठी मातको मुर्ति माथि गएर प्रसाद चढाउने गर्छन्, प्रसाद माग्ने गर्छन् ।
छठ घाटमा सामजिक विभाजनको कुनै दृश्य देखिदैन । सबैको एउटै पहिचान हुन्छ, सबै छठ माताको सन्तान हुन्छन् । त्यो दिन यस्तो हुन्छ ना कुनै सानो ना कुनै ठुलो ना कुनै अमीर ना कुनै गरिब देखान्छन् । टाढा टाढासम्म मात्र एउटै कुरा देखिन्छ मानव र उनको मानवता । जति निस्पक्ष, भावुक र प्रेमसँग भरियको सम्ररस् जति छठको अन्तिम दिन हुन्छौ । त्यस्तै सालको ३६५ दिन रह्याे भने हामी मानिसलाई मानव बन् सँग कोही रोक्न सक्दैन ।
त्यसैले कुर्सीमा बसेको सबै त्यो मानुभवहरुसंग आग्रह छ कि यदि तपाई बिदा दिन सक्नु हुन्छ भने दीहल्नु आफ्नो अरब कमाउने चकरमा कसैको पर्व न छोडाउनुस् किनकी यो छठ मनाउने मान्छेहरुको लागि एउटा पर्व मात्र होइन उसको अनि पहिचान हो । सबैलाई छठ पूजाको हार्दिक मंगलमय शुभकामना मुस्कराउनुस् तपाई आफ्नो परिवार, आफ्नो मान्छेसंग हुनुहुन्छ ।